(Δημοσιεύθυηκε στις 4 Μαϊου 2022 στο kappanews.gr )
Στις 22 Σεπτεμβρίου 1984, στο οστεοφυλάκιο στο Douaumont (κοντά στο Verdun), ο Καγκελάριος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, Helmut Kohl, και ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, François Mitterrand, στέκονται χέρι-χέρι καθώς αποτίουν φόρο τιμής στους στρατιώτες από τις δύο χώρες που έχασαν τη ζωή τους στη μάχη του Verdun κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
-----------------------------
«Μεταξύ της επιταγής να μην αφήνουμε τους ανθρώπους να περνούν παράτυπα από τη μια και της αρχής της μη επαναπροώθησης, επειδή όποιος χρειάζεται προστασία έχει δικαίωμα στο άσυλο, από την άλλη, τί πρέπει να κάνουμε; Κανείς δεν μπορεί να μου απαντήσει. Είμαστε σχιζοφρενείς», είχε πει πριν από λίγο καιρό ο Φαμπρίς Λεζερί, εκτελεστικός διευθυντής της Frontex (υπηρεσία προστασίας των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Την περασμένη εβδομάδα ο Λεζερί παραιτήθηκε, ενώ τα πεπραγμένα και οι αποφάσεις της θητείας του ελέγχονται από την OLAF (υπηρεσία κατά της διαφθοράς της Ε.Ε.), η Επιτροπή Ελέγχου του Προϋπολογισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αποφάσισε να μην εγκρίνει -προσωρινά- τον οικονομικό απολογισμό της Frontex και η Ελβετία (μέλος της ίδιας υπηρεσία) διοργανώνει δημοψήφισμα με ερώτημα τη διακοπή ή μη της συμμετοχής της στη χρηματοδότησή της.
Η κύρια κατηγορία που βαρύνει τον κ. Λεζερί είναι η έμμεση, ίσως και άμεση συμμετοχή της Frontex, καθώς και η συγκάλυψη παρανόμων και βίαιων επαναπροωθήσεων παράνομων μεταναστών από Ελλάδα, Κροατία και Ουγγαρία. Υπάρχει μάλιστα πρόσφατα και σχετική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου (31 Μαρτίου). Οι ενδιαφερόμενες κυβερνήσεις απορρίπτουν την κατηγορία των βίαιων και παράνομων επαναπροωθήσεων και διατείνονται ότι όλες οι ενέργειες είναι σύννομες. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με δημοσιεύματα, η Ανεξάρτητη Αρχή Διαφάνειας διερεύνησε τις καταγγελίες για τις επανπροωθήσεις και δεν βρήκε στοιχεία που να τις επιβεβαιώνουν και υποστηρίζει ότι όλες ενέργειες των σωμάτων ασφαλείας είναι νόμιμες. Το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής αρνείται πάντως να δώσει την έκθεση στη δημοσιότητα.
Την περασμένη επίσης εβδομάδα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την πρότασή της (πρωτοβουλία του αντιπροέδρου Μαργαρίτη Σχοινά και της επιτρόπου Ιλβα Γιόχανσον) για τη νομοθέτηση ενιαίας πολιτικής νόμιμης μετανάστευσης. Μια αξιόλογη πρόταση που θα λύσει πολλά προβλήματα, καθώς απλοποιούνται οι σχετικές διαδικασίες για την νόμιμη εργασία και παραμονή πολιτών τρίτων χωρών στην Ε.Ε., των οποίων ο αριθμός ξεπερνά τα 2 εκατομμύρια ετησίως.
Την περασμένη εβδομάδα, όμως δεν υπήρξε καμιά εξέλιξη σχετικά με την έγκριση του νέου συμφώνου για την πολιτική μετανάστευσης και ασύλου με στόχο την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης, το οποίο είχε προταθεί από την Επιτροπή στα κράτη-μέλη τον Σεπτέμβριο του 2020. Μέχρι σήμερα μόνον δύο από τις επτά νομοθετικές προτάσεις του πακέτου έχουν υιοθετηθεί από τις χώρες-μέλη. Και για μια από τις σημαντικές αυτές προτάσεις σχετικά με το σύστημα εθελοντικών και μη επιστροφών παράνομων μεταναστών στις χώρες προέλευσης και άφιξης, δεν υπήρξε καμιά απολύτως εξέλιξη. Αντιθέτως, η ηγεσία της Frontex βρίσκεται στο στόχαστρο της κριτικής και φυσικά η μετατροπή της υπηρεσίας από μια απλή γραμματεία σε πραγματική υπηρεσία με προσωπικό, εξουσίες και αρμοδιότητες παρέμβασης καθυστερεί.
Την περασμένη εβδομάδα, εξ άλλου, δεν υπήρξε επίσης ουδέν νεότερο σχετικά με την τύχη της Συνθήκης του Σένγκεν για την ελεύθερη διακίνηση των πολιτών (ένας από τους βασικούς πυλώνες της Ε.Ε.), η οποία εξ αιτίας της πανδημίας έγινε γιο-γιο. Πάνω από 3,5 εκατομμύρια πολίτες διασχίζουν ημερησίως τα σύνορα των χωρών-μελών της συνθήκης του Σένγκεν, ενώ 1,7 εκατομμύρια πολίτες εργάζονται σε γειτονική ή χώρα διαφορετική από τον τόπο μόνιμης κατοικίας τους. Να υπενθυμίσω ότι το περασμένο Δεκέμβριο η Επιτροπή υπέβαλε νομοθετική πρόταση τροποποίησης της συνθήκης του Σένγκεν για τη βελτίωση της λειτουργίας της, λαμβάνοντας υπόψη των διδάγματα της κρίσης του κορονοϊού, όπου το άνοιξε-κλείσε των συνόρων επιβαλλόταν χωρίς καμιά διαβούλευση ανάμεσα στις εμπλεκόμενες χώρες, καταστρατηγώντας την ίδια την αρχή της ελεύθερης διακίνησης.
Την περασμένη εβδομάδα τέλος, ο αριθμός των προσφύγων από την Ουκρανία που καταφθάνουν στην Ε.Ε. ξεπέρασε τα 5 εκατομμύρια και οι πρόσφυγες αυτοί χαίρουν -και πολύ σωστά- ιδιαίτερης μεταχείρισης και προστασίας. Η διάρκεια του πολέμου όμως και ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός των αφίξεων αρχίζουν και δημιουργούν σοβαρά προβλήματα επιμελητείας -και όχι μόνον- στις χώρες-μέλη. Απαιτείται, λοιπόν η διαμόρφωση μακροπρόθεσμης ευρωπαϊκής πολιτικής σήμερα και όχι αύριο όπως γίνεται συνήθως.
Όλα αυτά τα γεγονότα συνθέτουν το σκηνικό της πολιτικής μετανάστευσης -νόμιμης και παράνομης- και ασύλου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και της αδυναμίας διαμόρφωσης κοινών κανόνων υποδοχής, διαχείρισης της παράνομης μετανάστευσης, αλλά και κοινοτικής αλληλεγγύης, δημιουργούν ένα εκρηκτικό κλίμα δοκιμάζοντας τα νεύρα των κυβερνήσεων των χωρών-μελών που δέχονται τον μεγαλύτερο όγκο της παράνομής μετανάστευσης και έχουν οδηγήσει στα πρόθυρα νευρικής κρίσης τα μέλη της Επιτροπής που ασχολούνται με το αντικείμενο και προωθούν προτάσεις και λύσεις, οι οποίες διαρκώς αγνοούνται.
Δεν έχω προσωπική εικόνα ή άποψη για τη βασιμότητα των καταγγελιών για βίαιες και παράνομες επαναπροωθήσεις μεταναστών, αλλά δεν μπορώ να αγνοήσω τη σοβαρότητά τους όταν προέρχονται από την δημοσιογραφική έρευνα εγκύρων διεθνών εντύπων και από το ίδιο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Γνωρίζω πάντως από περιγραφές των «αλληλέγγυων» ότι η δράση ορισμένων ΜΚΟ κινείται στα όρια της νομιμότητας καθώς παρεμποδίζουν το έργο της Frontex στον έλεγχο των συνόρων της Ε.Ε. Είναι προφανές ότι το δικαίωμα στο άσυλο κάθε διωκόμενου πρέπει να γίνεται απολύτως σεβαστό και η Ένωση ως χώρος νομιμότητας και Δικαίου πρέπει να το πραστατεύσει με κάθε νόμιμο μέσο.
Κι έτσι φτάνουμε στο σημείο «σχιζοφρένειας» που περιγράφει ο Φαμπρίς Λεζερί. Το ζήτημα είναι ότι από το 2015 που ξέσπασε η μεγάλη προσφυγική κρίση με 1,3 εκατομμύρια μετανάστες κυρίως από τη Μέση Ανατολή και ενώ συνεχίζεται η ροή με 125 έως 200 χιλιάδες παράνομους μετανάστες ετησίως (αλλά και 3000 νεκρούς επίσης ετησίως σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ) οι χώρες-μέλη της Ε.Ε. δεν έχουν κατορθώσει να συμφωνήσουν σε μια ενιαία πολιτική. Έτσι οι χώρες άφιξης των παρανόμων μεταναστών επωμίζονται το βάρος αυτό και οι μετανάστες μόνον παράνομα καταφέρουν μετακινηθούν προς τις πλουσιότερες χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά, οι οποίες ενίοτε αναλαμβάνουν και το ρόλο του δημόσιου κατήγορου για παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων από τις χώρες-μέλη που καλούνται να σηκώσουν το κύριο βάρος της παράνομης μετανάστευσης.
Τον Σεπτέμβριο του 2020, κατά την παρουσίαση του νέου συμφώνου μεταναστευτικής πολιτικής και ασύλου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ο υπουργός Εσωτερικών της Γερμανίας και προεδρεύων του Συμβουλίου Χορστ Ζεεχόφερ εξέφρασε την πεποίθηση του ότι μέχρι τον Δεκέμβριο (του 2020) θα έχει καταστεί εφικτή μια πολιτική συμφωνία επί των βασικών σημείων της νέας πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το άσυλο. Τόνισε δε ότι «κανένα κράτος - μέλος δεν μπορεί να λύσει μόνο του το πρόβλημα της μετανάστευσης» και ζήτησε διάθεση συμβιβασμού από όλα τα κράτη - μέλη. Από την πλευρά του, ο αρμόδιος αντιπρόεδρος της Επιτροπής Μαργαρίτης Σχοινάς τόνισε την ανάγκη η Ευρωπαϊκή Ένωση να αποκτήσει επιτέλους συνολική μεταναστευτική πολιτική. «Έως τώρα είχαμε μεμονωμένες διαχειρίσεις κρίσης και αυτό δεν μας τιμά ως Ένωση», είχε πει χαρακτηριστικά, παραδεχόμενος ταυτόχρονα ότι δεν υπάρχει μαγικό ραβδί για να λύσει το πρόβλημα. Διαβεβαίωσε ωστόσο ότι λαμβάνονται υπ' όψη οι ανησυχίες κάθε χώρας και ότι η πρόταση της Επιτροπής είναι αποτέλεσμα της πιο εκτεταμένης διαβούλευσης που έγινε στην Ε.Ε. για την μετανάστευση.
Την ίδια εποχή, ο κ. Σχοινάς σε συνέντευξή του στη γερμανική εφημερίδα Die Welt (24/09/2020) έλεγε τα εξής: «θα δημιουργήσουμε ένα νέο σύστημα αλληλεγγύης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με δίκαιους κανόνες και αμοιβαία υποστήριξη. Όταν μια ευρωπαϊκή χώρα πιέζει το κουμπί της αλληλεγγύης, πρέπει να μπορεί να βασίζεται ότι θα λαμβάνει αυτό που χρειάζεται. Για χώρες υποδοχής όπως η Γερμανία και η Αυστρία, το σύστημα γίνεται πιο προβλέψιμο. Από την άλλη πλευρά, οι χώρες του Βίσεγκραντ, η Ουγγαρία, η Τσεχική Δημοκρατία, η Πολωνία και η Σλοβακία δεν θα έχουν να αντιμετωπίσουν πλέον υποχρεωτικές υποδοχές, αλλά θα συμβάλλουν στο σύστημα με διαφορετικό τρόπο».
Σύμφωνα με τα σχόλια που δημοσιεύθηκαν την εποχή εκείνη στον ευρωπαϊκό τύπο το νέο σύμφωνο πολιτικής για τη μετανάστευση και το άσυλο ήταν αποτέλεσμα ευρύτατης διαβούλευσης και θεωρείται λογικό αν όχι δεδομένο ότι η έγκρισή τους δεν θα καθυστερήσει δεδομένης της κρισιμότητας της κατάστασης.
Είκοσι μήνες αργότερα βρισκόμαστε στο ίδιο σημείο και όλα τα ωραία σχέδια έχουν μείνει στα χαρτιά και στα ράφια του Συμβουλίου των Υπουργών. Προφανώς την ευθύνη για την απραξία δεν φέρει η Επιτροπή, οποία αποτελεί συνήθως τον αποδιοπομπαίο τράγο για όσα δεν μας αρέσουν, αφού την θεωρούμε συνώνυμο της «Ευρώπης». Η κατάσταση αυτή βολεύει φυσικά τις κυβερνήσεις των χωρών-μελών οι οποίες αποποιούνται τις δικές τους τεράστιες ευθύνες.
Είναι αλήθεια, ότι η πανδημία του κορονοϊού, η επικράτηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και ο φόβος νέου μεταναστευτικού κύματος, ο πόλεμος στην Ουκρανία, αλλά και η συνέχιση των ροών παράνομης μετανάστευσης στη Μεσόγειο δεν διευκολύνουν την κατάσταση και δυσκολεύουν την προώθηση λύσεων.
Στις δύσκολες όμως στιγμές διακρίνονται και ξεχωρίζουν οι πραγματικοί ηγέτες σαν κι αυτούς που στο παρελθόν βοήθησαν την Ένωση ν’ αναπτυχθεί και να μεγαλώσει. Τότε που οι ευρωπαίοι ηγέτες έβαζαν στην άκρη τα εθνικά και εθνικιστικά «εγώ» προς όφελος του συνόλου, διότι πίστευαν όπως, ο Γάλλος Πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν ,ότι «ο εθνικισμός είναι ο πόλεμος». (Ομιλία του Μιτεράν στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 17 Ιανουαρίου 1995).